تغذیه صحیح و مناسب کودک وسیله ای است که سلامت و رشد او را تضمین می کند. اگر کودکی تغذیه ی کافی و کامل نداشته باشد نه تنها سلامت جسمانی_ ذهنی او به خطر می افتد ، بلکه سیستم ایمنی بدن او نیز آسیب پذیر و ضعیف می شود. به دنبال این ضعف و کمبود، کودک مستمر ابتلا به بیماریهای گوناگون و کم اشتهایی می گردد و این چرخه ی معیوب حاصلی به غیر از سوء تغذیه ، ناراحتی های گوارشی–کلیوی و عدم رشد مغز و اعصاب کودک نخواهد داشت. باید در نظر داشت که رشد، فرایندی مستمر و غیر قابل برگشت است. از این رو والدین به ویژه مادر که نهایت سعی و تلاش او رسیدگی به وضعیت خوراک و سلامت جسمی کودک است باید به اهمیت رسیدن مواد اولیه و مغذی مورد نیاز برای رشد مناسب کودک واقف باشند. اگر کودکان در سال های نخست رشد خود دچار کمبود مواد غذایی وضعف بنیه ی جسمانی شوند طبیعی است در نوجوانی و جوانی که به انرژی و تحرک بیش تری احتیاج دارند، دچار نقص و ناراحتی خواهند شد. کودکی که از سوء تغذیه رنج می برد ، قدرت یادگیری ، فهم و درکش هم پایین می آید و نمی تواند دروس و مفاهیم درسی کلاسی اش را به خوبی فراگیرد. بنابراین هر گونه بی توجهی نسبت به عادات تغذیه ای کودک ، موجب کاهش توانمندی های جسمی و ذهنی او می شود.
- نقش خانواده در عادات تغذیه ای سالم:
زمانی که والدین و اعضای مؤثر خانواده سعی می کنند آگاهی ها و دانسته های کودکان و نوجوانان را بالا ببرند، در حقیقت فرصتی در اختیار آنان قرار می دهند تا نسبت به رفتار ها، عادات و شیوه ی زندگی خود شناخت کافی پیدا کنند و امکان تصمیم گیری مناسب داشته باشند. یکی از این عادات و رفتارهای روزانه ، مربوط به نحوه ی غذا خوردن ، شناخت خوراکی های گوناگون و عادات تغذیه ای سالم است که موجب ارتقای کیفی بهداشت و سلامت اعضای خانواده و متعاقب آن سلامت جامعه می شود. برای رسیدن به این هدف لازم است که مادر ، پدر و سایر اعضای خانواده به تدریج عادات سالم غذایی را به کودک یا نوجوان خود بیاموزند. آنان باید شیوه هایی را برای آموزش خود و تحکیم عادات مربوط به غذا خوردن (چه در مدرسه) برگزینند که عین تأمین سلامت و بهداشت بچه ها، سالم ، متنوع و دلچسب هم باشد.
- ایجاد عادات سالم تغذیه ای در کودکان:
امروزه همه والدین می دانند که بهترین و مهم ترین الگوی زندگی فرزندانشان همانا خود آنان اند. از این رو لازم است سعی کنند در مورد انتخاب غذاها،رفتار صحیح غذا خوردن و عادات تغذیه ای سالم نیز الگویی پسندیده برای آن ها باشند. بدیهی است که به دلیل مشغله های بی شمار زندگی ، اکثر خانواده ها فرصت غذا خوردن با یکدیگر را از دست داده اند، اما خوب است حتی حداقل از موقعیت هایی که برای دور هم بودن به دست می آید استفاده کنند و یک سلسله ارزش ها و الگوهای سالم رفتاری را به کودکان و نوجوانان خود بیاموزند. دور هم غذا خوردن چندین فایده در بر دارد، از جمله:
– این امکان را در اختیار شما قرار می دهد که نحوه ی غذا خوردن درست را به بچّه ها یاد بدهید.
– این اطمینان را حاصل می کنید که فرزندانتان خوراکی مناسب (به لحاظ ارزش غذایی) می خورند.
– از این طریق می توانید به سلیقه و علاقه ی بچه ها نسبت به غذاهای گوناگون پی ببرید.
–فرصتی پیش می آید که انواع خوراکی های جدید را به بچه ها معرفی و عرضه کنید.
–امکانی برای آموزش رفتار ها و رفع اشکالات کودکان در مورد عادات غذایی پیش می اورد.
– به سلامت جسمی و روحی کودکان در هنگام غذا خوردن توجه می کنید.
با استفاده از نکات زیر می توانید رفتارهای صحیح خوردن را به بچه ها بیاموزید:
۱-رعایت زمان مشخص برای صرف غذا.
۲-استفاده از ظرف غذای جداگانه برای کودک.
۳-محدود کردن مواد قندی زیاد و پر چرب.
۴-ممانعت از مصرف بی رویه نمک.
۵-تشویق بچه ها به نوشیدن آب، شیر، دوغ و یا آب میوه های طبیعی و کم کالری.
۶-عدم استفاده از روغن های سوخته یا افزودنی های شیمیایی به غذا ها.
۷-آموزش رفتار صحیح غذا خوردن، آهسته خوردن ، جویدن غذا ، تمیز خوردن و …
۸- تهیه ی غذاهای متنوع و سالم ، که شامل انواع میوه ها، سبزی ها ، غلات ، حبوبات، مواد لبنی ، گوشت و … باشد.
- شیوه های مقابله با ریزه خواری کودکان:
بعضی از کودکان عادت با ریزه خواری دارند شما می توانید با کمی دقت آرامش و متانت و البته داشتن برنامه ای مناسب برای غذای روزانه آنان، این گونه عادات را در همان دوران کودکی از بین ببرید. سعی کنید برنامه ی غذایی متنوعی باب میل فرزندانتان تهیه کنید و از او بخواهید در آماده سازی آن به شما کمک کند. بسیاری از بچه ها زمانی که خودشان غذای مورد علاقه شان را درست می کنند، با میل و رغبت بیش تری آن را می خورند. در مواردی از او بخواهید هنگام خرید میوه، سبزی و مواد خوراکی لازم همراه شما بیاید تا با تنوع خوراکی ها آشنا شود. هم چنین می توان از سلیقه ی خودتان برای هر چه دلچسب تر کردن غذاها نیز استفاده کنید.
- پرخوری و کم خوری در کودکان:
زمانی که احساس می کنید کودک دچار پرخوری شده است، اصرار ، تنبیه، انتقاد و گوشزد کردن مدام شما مشکلی را حل نمی کند. برای رفع این عادت، چند روز یا نهایتاً یک هفته وقت لازم است تا او بتواند میزان غذای مورد نیاز بدنش را تشخیص دهد. اگر تصور می کنید که کودک دچار بی اشتهایی شده است و به قدر کافی غذا نمی خورد، ابتدا اطمینان حاصل کنید:
–ایا دائم در طول روز خوراکی های متفرقه می خورد؟
–آیا قصد جلب توجه دیگران را دارد؟
–آیا رفتار اطرافیان هنگام غذا خوردن موجب بی اشتهایی او می شود؟
در نهایت می توانید خوردن نوشابه های شیرین و لقمه های سرپایی را قبل و بعد از وعده غذایی (ناهار یا شام) ممنوع کنید و اگر پس از اقداماتی که انجام داده اید، باز هم اشتهای کودک کم بود، بهتر است از راهنمایی های پزشک متخصص یا مشاوره های تغذیه ای استفاده کنید پر خوری مشکل دیگری است که می تواند خیلی زود موجب ازدیاد وزن کودک و متعاقب آن بیماری ها و عوارض ناشی از آن شود. از جمله رایج ترین این مشکلات عبارت اند از:
–نارسایی هایی در رشد استخوان ها و مفاصل.
–اختلالات تنفسی و افزایش احتمال ابتلا به آسم.
–تنگی نفس، که منجر به محدود شدن میزان ورزش و تحرک روزانه ی کودک می شود.
–خمودگی و بی حرکتی که می تواند باعث بروز اختلالات مربوط به خواب شود.
–احتمال بلوغ زودرس (معمولاً کودکانی که دچار ازدیاد وزن و چاقی اند، دارای اندامی درشت و تنومند می شوند که همین امر موجب بلوغ زودرس در آن ها می شود. در نظر داشته باشید که بلوغ زود هنگام مشکلات روانی – جسمانی خاصی در بر دارد.)
–افزایش چربی ، کلسترول و قند که می تواند در سال های بعد منجر به افزایش فشار خون، تنگی رگ ها، بیماری های کلیوی، نارسایی های قلبی و دیابت شود.
–مشکلات زیستی.
–مشکلات روان شناختی ، مثل : افسردگی، کاهش عذت نفس، ضعف خود پنداره و …
پژوهش های مختلف نشان می دهند که در خصوص کاهش وزن بچه ها (به طور اعم) باید از روش هایی استفاده شود که مخصوص کودکان و نوجوانان طراحی شده باشد، زیرا یکی از ویژگی های کودکان و نوجوانان آن است که در حال رشدند و هر گونه سوء تغذیه و نرسیدن مواد غذایی لازم به بدن آن ها منجر به ضعف قوای جسمانی و کاهش توان و کارایی شان در انجام تکالیف درسی– مدرسه ای و فعالیت های روز مره شان می شود. از این رو بهتر است مادر، پدر و سایر اعضای خانواده سعی کنند تنها خوراکی های سالم و کم انرژی در دسترس کودک قرار دهند. هویج ، ساقه های کرفس ، میوه های تازه (سیب ، خیار، … ) بسیار سالم تر و بهتر از آب نبات ، بستنی ، انواع پفک ها و چیپس ها هستند. هم زمان با محدود کردن تغذیه ی کودک باید به نقش ورزش و تحرک بدنی برای سلامت جسمانی او نیز توجه کنید. ورزش هایی انتخاب کنید که خودتان نیز بتوانید در آن شرکت کنید و با مشاهده ی شما ، کودک تشویق به انجام روزمره ی آن ها شود. اگر پس از انجام روش های فوق بازهم متوجه علائم پر خوری در کودک شدید، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
منبع:(نشریه ماهانه آموزشی تربیتی پیوند – اردیبهشت ۱۳۸۴ – شماره ۳۰۷).
تهیه کننده:سرکار خانم صاخبی(مربی پیش1)
تایید کننده:سرکار خانم تیموری(مدیریت)